هوش مصنوعی چیست؟

آشنایی به مهم ترین اصطلاحات حوزه هوش مصنوعی

• هوش مصنوعی (Artificial intelligence): هوش مصنوعی به زبان ساده یعنی اینکه ماشین ها مانند انسان ها فکر و عمل کنند. یادگیری ماشین و یادگیری عمیق زیرمجموعه های هوش مصنوعی محسوب می شوند. در واقع از طریق الگوریتم های یادگیری ماشین و یادگیری عمیق، هوش مصنوعی در حوزه های مختلف بکار می رود.
• یادگیری ماشین (Machine learning): یادگیری ماشین زیرمجموعه ای از هوش مصنوعی محسوب می شود که شامل الگوریتم هایی است که ماشین را قادر می سازد بدون دخالت انسان با استفاده از مثال‌های داده شده به آن‌ و تجربیات خودش، بیاموزد و عمل کند.
• یادگیری عمیق (Deep learning): یادگیری عمیق در واقع نسخه تکامل یافته یادگیری ماشین و زیرمجموعه ای از آن است. در یادگیری عمیق از شبکه های عصبی (Artificial neural networks) استفاده می شود. تفاوت یادگیری عمیق از یادگیری ماشینی این است که در یادگیری ماشین باید دیتا به صورت طبقه بندی به الگوریتم داده شود اما در یادگیری عمیق خود الگوریتم دیتا را می تواند آنالیز و طبقه بندی کند. به عنوان مثال در یادگیری ماشین باید برای شناسایی عکس سگ، برای ماشین تمامی اجزای سگ مانند سر، بدن، دم و غیره جدا تعریف شود اما در یادگیری عمیق، ماشین با دیدن تعداد زیادی عکس سگ، خود قادر به شناسایی دیگر عکس های سگ ها است. برای همین یادگیری عمیق نیاز به کلان داده یا دیتای بسیار زیاد دارد.
• شبکه های عصبی مصنوعی (Artificial neural networks-ANN): شبکه های عصبی مصنوعی با الهام از شبکه های عصبی مغز انسان ساخته شده اند گرچه شباهت چندانی به عملکرد آن ندارند. همانطور که گفته شد از شبکه های عصبی مصنوعی در یادگیری عمیق استفاده می شود. یک شبکه عصبی صدها، هزاران یا حتی میلیون‌ها نورون مصنوعی به‌ نام واحد دارد که در مجموعه‌ ای از لایه‌ ها قرار گرفته ‌اند. شبکه عصبی مصنوعی از لایه ورودی، لایه خروجی و لایه های بین این دو که لایه های مخفی نامیده می شود تشکیل شده است.
• پردازش زبان طبیعی (Natural language processing-NLP): پردازش زبان طبیعی زیرمجموعه ای از هوش مصنوعی برای درک زبان انسانی توسط کامپیوتر است. از پردازش زبان طبیعی برای خواندن و فهم زبان انسانی توسط کامپیوتر استفاده می شود تا فاصله صحبت انسان و درک کامپیوتر را از بین ببرد.
• کلان داده (Big data): کلان داده (بیگ دیتا) حجم زیادی از داده‌ها است که خیلی سریع تولید می شوند، تنوع زیادی دارند و پیچیده هستند و پردازش آنها با استفاده از روش‌های سنتی بسیار سخت و وقت گیر است. در اهمیت کلان داده همین بس که از دیتا به عنوان نفت قرن 21 یاد می شود و موفقیت شرکت ها به حجم بالای دیتای آن ها بستگی دارد.

انواع هوش مصنوعی

هوش مصنوعی باریک (Narrow AI)

هوش مصنوعی باریک (Narrow AI یا ANI) که در زبان فارسی بیشتر با هوش مصنوعی ضعیف (Weak AI) یا هوش مصنوعی محدود شناخته می شود، مراحل اولیه هوش مصنوعی هست که در حال حاضر ما در این دوره قرار داریم. هوش مصنوعی باریک تنها قادر به انجام یک وظیفه خاص است و تمام توانایی های یک انسان را ندارد. از محصولات ساخته شده توسط هوش مصنوعی باریک می توان به موتورهای جستجو مانند گوگل، دستیارهای شخصی مانند سیری و الکساپف سیستم های پیشنهاد هوشمند فیلم و موسیقی مانند نتفلیکس، اسپاتیفای و خودروهای خودران (Self-driving cars) اشاره کرد. در همه موارد ذکر شده بالا هوش مصنوعی فقط قادر به انجام یک کار خاص است و از آن جهت به آن هوش مصنوعی باریک یا ضعیف گفته می شود.

هوش مصنوعی عمومی (General AI)

هوش مصنوعی عمومی (General AI یا AGI) که به آن هوش مصنوعی قوی (Strong AI) نیز گفته می شود، مرحله بعدی هوش مصنوعی است که هوش مصنوعی تمام توانایی های انسان را بدست خواهد آورد. هوش مصنوعی عمومی همانند انسان دارای فکر، آگاهی، خلاقیت، ادراک، قضاوت و وجدان است و قادر به تفکر و استدلال خواهد بود. در حال حاضر کامپیوترها می توانند سریع تر از ما یک سری از اطلاعات را تجزیه و تحلیل کنند اما مانند ما انسان ها دارای قابلیت هایی مانند خلاقیت، وجدان و امکان تفکر در مورد مسائل انتزاعی نیستند. این ها ویژگی هایی هستند که تعبیه آن در کامپیوترها بسیار دشوار است و ما را در مقام بالاتری نسبت به کامپیوترها قرار می دهد. کامپیوترها تا رسیدن به این مرحله متاسفانه یا خوشبختانه دهه ها فاصله دارند، زیرا پس از رسیدن به این مرحله، فاصله ای با رسیدن به هوش مصنوعی بسیار هوشمند یا Superintelligent AI که ممکن است نسل بشر را نابود کند، نخواهند داشت.

هوش مصنوعی بسیار هوشمند (Superintelligent AI)

هوش مصنوعی بسیار هوشمند (Superintelligent AI یا ASI) همان مرحله ای از هوش مصنوعی است که در فیلم های هالیوودی نمایش داده می شود. ربات های قاتلی که بسیار هوشمندتر و قوی تر از انسان ها خواهند بود و نسل بشریت را نابود خواهند کرد. اما ممکن است اینقدر آینده بد نباشد و انسان ها و هوش مصنوعی دست در دست هم، آینده ای بسیار درخشان را برای زمین و یا حتی کل جهان هستی رقم بزنند. این بستگی به خود ما انسان ها دارد که در حال حاضر که در حال ساخت هوش مصنوعی هستیم، پیشرفت آن را به کدام جهت سوق دهیم. هوش مصنوعی مانند دیگر ابزارهای ساخت بشر مانند چاقویی دو لبه است. اگر دانشمندان، صاحبان شرکت های بزرگ تکنولوژی و سیاستمداران شروع به وضع قوانین در مورد پیشرفت هوش مصنوعی کنند، ما می توانیم هوش مصنوعی را به خدمت خود درآوریم. و اگر شرکت های بزرگ تکنولوژی و سرمایه گزاران حریص را به حال خود رها نماییم، در دهه ها یا قرن های بعدی هوش مصنوعی آنقدر پیشرفت خواهد کرد که ما به خدمت هوش مصنوعی در خواهیم آمد!

اما خطر اصلی هوش مصنوعی برای نوع بشر ربات های قاتل نیستند. بلکه الگوریتم ها و ربات هایی هستند که به تدریج جایگزین شغلی انسان ها می شوند. اگر ما نتوانیم هوش مصنوعی را به درستی کنترل کنیم یا یک برنامه جامع برای آینده شغلی بشر نداشته باشیم، در آینده ای نه چندان دور با میلیاردها انسان مواجه خواهیم شد که دارای مشکل بیکاری و گرسنگی خواهند بود، در حالیکه میلیاردهای فعلی دنیا به تریلیاردر تبدیل می شوند. به عنوان مثال در نظر بگیرید، شرکت اوبر نیاز به هیچ راننده ای نداشته باشد و یا والمارت همه کارمندان خود را با ربات ها جایگزین کند، چقدر انسان بیکار خواهند شد و چقدر سود نصیب سهام داران این شرکت ها خواهد شد.

تاریخچه هوش مصنوعی

ایده هوش مصنوعی به گذشته ای بسیار دور برمی گردد. حتی یونانی ها، افسانه هایی در مورد ربات ها ساخته بودند. اما اولین تلاش های جدی برای ساخت هوش مصنوعی در سال 1956 آغاز شد. در این سال جان مکارتی از دانشگاه MIT با برگزاری کنفرانسی در کالج دارتموث آمریکا، با گرد هم آوردن دیگر دانشمندان، تحقیقات در حوزه هوش مصنوعی را شروع کرد و خود او اصطلاح هوش مصنوعی (Artificial intelligence) را بوجود آورد. اما پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی نوسان های زیادی داشته است. در خلال دهه های مختلف بارها بودجه هوش مصنوعی توسط دولت آمریکا بخاطر اینکه آن را تکنولوژی آینده داری نمی دیدند، کاهش پیدا کرد. در واقع پیشرفت اصلی در حوزه هوش مصنوعی از سال 2010 آغاز شد. در این سال ها با افزایش قدرت پردازش کامپیوترها و همچنین دسترسی به اطلاعات زیاد (Big Data) که لازمه های هوش مصنوعی هستند، سرمایه گذاری گسترده از طرف دولت ها، شرکت های بزرگ تکنولوژی و سرمایه گذاران بزرگ برای پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی آغاز شد.